- Νεάντερταλ, άνθρωπος του-
- (Νeanderthal). Απολιθωμένος παλαιοάνθρωπος του μέσου πλειστοκαίνου. Το 1856, στη μικρή κοιλάδα Νεάντερταλ, ανάμεσα στις πόλεις Ντίσελντορφ και Έλμπερφελντ (Δυτική Γερμανία), μερικοί εργάτες βρήκαν μια κρανιακή κάψα και μερικά οστά ενός ανθρώπινου τύπου, που έως τότε ήταν άγνωστος. Οι τόσο ιδιότυποι μορφολογικοί χαρακτήρες (που τον έκαναν να διαφέρει από οποιαδήποτε άλλη μέχρι τότε γνωστή ανθρώπινη ομάδα) εξηγήθηκαν κατά διάφορους τρόπους από τους φυσιοδίφες της εποχής, αλλά τα επόμενα ευρήματα παρόμοιων όντων που βρέθηκαν σε διάφορα μέρη της Ευρώπης κι ύστερα σε μερικές περιοχές της Ασίας και της Αφρικής απέδειξαν ότι επρόκειτο για μια ιδιαίτερη ομάδα, αρκετά ομοιογενή, τα άτομα της οποίας ονομάστηκαν Νεατερντάλιοι. Οι Νεαντερτάλιοι έζησαν κατά το δεύτερο μισό της μεσοπαγετωνικής ρίσσιας - βούρμιας φάσης και κατά τη διάρκεια του πρώτου μέρους της παγετωνικής βούρμιας. Το κλίμα των περιοχών, στις οποίες κατοικούσε ο παλαιοάνθρωπος αυτός, ήταν πολύ πιο ψυχρό και υγρό από το αντίστοιχο σημερινό.
Η τεχνική της λείανσης του λίθου, η οποία πριν από την εποχή εκείνη ήταν πολύ υποτυπώδης, με την εμφάνιση του ανθρώπου του Ν. παίρνει σαφέστερη μορφή, βελτιώνεται και αναπτύσσεται σε μια σειρά από όπλα και εργαλεία με διάφορες ποικιλίες αιχμών, ξύστρων, δίσκων και σφύρων. Η τεχνική ονομάστηκε μουστέρια, από το σπήλαιο Λε Μουστιέρ, στη Γαλλία.
Στην Ελλάδα απολιθώματα του τύπου του Ν. βρέθηκαν στη Χαλκιδική.
Από φυσική άποψη, ο άνθρωπος του Ν. φαίνεται τελείως ανθρώπινος, αν και πολλά από τα χαρακτηριστικά του είναι εξαιρετικά αρχέγονα: κρανιακή κάψα αξιοσημείωτα χαμηλή και πλατιά, μέτωπο γυρτό προς τα πίσω, πυκνά και προεξέχοντα υπερόφρυα τόξα, μεγάλο πάχος οστών - η κρανιακή χωρητικότητα όμως είναι λίγο κατώτερη από του σημερινού ανθρώπου. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το σχήμα του προσώπου, που είναι ιδιαίτερα ογκώδες και, όπως απέδειξε ο ανθρωπολόγος Σέρτζι, στερείται κοιλότητας κυνοδόντων στις σιαγόνες. Το χαρακτηριστικό αυτό, που δίνει μια χονδροειδή όψη στην άνω γνάθο, φαίνεται ότι επέτρεπε μεγαλύτερη αντοχή στο κρύο αποτρέποντας διασπορά της θερμότητας στη ζώνη των γναθικών κόλπων. Η θέση του ινιακού τρήματος, όπου το κρανίο αρθρώνεται με τη σπονδυλική στήλη, φαίνεται πως ήταν μετατοπισμένη προς τα πίσω κατά τη γνώμη μερικών ανθρωπολόγων (Μπουλ) ή προς τα εμπρός, όπως στον σημερινό άνθρωπο, κατ’ άλλους (Σέρτζι). Στην πρώτη περίπτωση, η όρθια στάση δεν πρέπει να ήταν ανάλογη με τη στάση του σημερινού ανθρώπου. Σε ότι αφορά την κατασκευή του σώματος, φαίνεται ότι ήταν ιδιαίτερα κοντόχοντρο, προσαρμοσμένο να αντέχει σε εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες ζωής, στο σύνολό της όμως η δομή του είναι τελείως, αποκλειστικά και πλήρως ανθρώπινη.
Απολιθωμένα κρανία ανθρώπων του Νεάντερταλ, που βρέθηκαν στην Ιταλία. (Ρώμη, Ινστιτούτο Παλαιοντολογίας).
Απολιθωμένα κρανία ανθρώπων του Νεάντερταλ, που βρέθηκαν στην Ιταλία. (Ρώμη, Ινστιτούτο Παλαιοντολογίας).
Στα δύο σχέδια κάτω εικονίζονται συγκριτικά σκελετοί και κρανία ανθρώπων του Νεάντερταλ και σημερινού.
Στα δύο σχέδια κάτω εικονίζονται συγκριτικά σκελετοί και κρανία ανθρώπων του Νεάντερταλ και σημερινού.
Dictionary of Greek. 2013.